Een gezonde hoofdhuid is essentieel voor sterke haargroei, maar soms kan het afweersysteem zelf de haarzakjes aantasten. Dat gebeurt bij lichen planopilaris, een zeldzame ontstekingsaandoening die vooral voorkomt bij vrouwen van middelbare leeftijd. De ziekte ontwikkelt zich meestal langzaam en kan langere tijd actief blijven. Ze veroorzaakt klachten zoals roodheid, gevoeligheid en geleidelijk haarverlies. Omdat de eerste verschijnselen subtiel kunnen zijn, wordt de aandoening vaak pas laat herkend.
Wat is lichen planopilaris?
Lichen planopilaris is een zeldzame ontstekingsziekte van de haarzakjes op de hoofdhuid. De ontsteking beschadigt de haarzakjes, waardoor littekenvorming kan ontstaan. Op die plekken groeit geen nieuw haar meer. De aandoening behoort tot dezelfde groep als lichen planus, een immuunziekte die ook de huid, nagels en slijmvliezen kan aantasten.
De ziekte treft vooral vrouwen tussen de 40 en 60 jaar, maar kan ook bij mannen voorkomen. Er worden drie hoofdvormen onderscheiden:
- Klassieke lichen planopilaris: Deze variant komt meestal voor op de kruin. De ontsteking breidt zich geleidelijk uit en laat een gladde, haarloze huid achter. De hoofdhuid kan rood of paars verkleuren, soms met lichte schilfering. Jeuk of een branderig gevoel zijn veelvoorkomende klachten. In enkele gevallen raken ook wenkbrauwen of okselharen aangetast.
- Frontale fibroserende alopecia (FFA): Een subtype dat voornamelijk voorkomt bij vrouwen na de overgang. Hierbij trekt de haarlijn langzaam terug aan de voorzijde en zijkanten van het hoofd. Vaak worden de wenkbrauwen dunner of vallen ze uit. De huid aan de haargrens voelt glad en strak aan.
- Lassueur-Graham-Little-Piccardi-syndroom: Dit is een zeer zeldzame variant. Er ontstaan kleine kale plekken met littekenvorming op de hoofdhuid, gecombineerd met kleine schilferige bultjes op armen of romp.
Wat zijn de symptomen?
De symptomen verschillen per persoon en kunnen in de loop van de tijd veranderen.
Veelvoorkomende kenmerken zijn:
- Roodheid en schilfering rond de haarzakjes.
- Gevoeligheid, jeuk of een branderig gevoel van de hoofdhuid.
- Kale plekken met een glanzende, strakke huid zonder zichtbare haaropeningen.
- Loszittende haren aan de rand van de kale zones.
- Geleidelijk terugtrekkende haarlijn (vooral bij FFA).
De haaruitval is cicatricieel (met littekenvorming). Dat betekent dat eenmaal beschadigde haarzakjes niet meer herstellen. Vroege herkenning is daarom belangrijk om verdere uitbreiding te beperken.
Wat is de oorzaak van lichen planopilaris?
De precieze oorzaak is nog niet volledig opgehelderd. De meeste onderzoeken wijzen op een auto-immuunmechanisme: het afweersysteem richt zich ten onrechte tegen eigen haarzakjes. Hierdoor ontstaat een ontsteking die tot blijvende schade kan leiden.
Factoren die dit proces mogelijk beïnvloeden zijn:
- Hormonale veranderingen: vooral bij vrouwen na de menopauze.
- Stress: kan ontstekingsreacties in het lichaam versterken.
- Medicijngebruik: onder meer antimalariamiddelen, bepaalde bloeddrukverlagers en goudzouten worden genoemd als mogelijke triggers.
- Genetische aanleg: er is geen directe erfelijke lijn aangetoond, maar aanleg kan meespelen
Het is waarschijnlijk dat meerdere factoren tegelijk bijdragen aan het ontstaan van de ziekte.
Lichen planopilaris bij vrouwen
De aandoening komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Vooral de frontale fibroserende alopecia (FFA) wordt bijna uitsluitend bij vrouwen gezien.
Tijdens of na de overgang dalen de oestrogeenspiegels, wat invloed kan hebben op de immuunbalans en ontstekingsgevoeligheid.
Vrouwen merken vaak dat hun haarlijn geleidelijk terugtrekt of dat de wenkbrauwen dunner worden. Omdat dit proces langzaam verloopt, wordt het soms pas laat opgemerkt of verward met leeftijdsgerelateerd haarverlies.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt gesteld door een dermatoloog of tricholoog op basis van:
- Lichamelijk onderzoek: herkenbare kale, gladde plekken met roodheid of schilfering.
- Dermatoscopie: vergroting van de hoofdhuid om ontstekingskenmerken te bekijken.
- Biopt (huidmonster): microscopisch onderzoek toont ontstekingscellen rond haarzakjes en tekenen van littekenvorming.
Deze onderzoeken helpen om lichen planopilaris te onderscheiden van andere vormen van littekenhaaruitval, zoals lupus erythematodes discoides of folliculitis decalvans.
Wat kun je zelf doen bij haaruitval door lichen planopilaris?
De behandeling is erop gericht om de ontsteking te remmen en nieuwe schade te voorkomen. Beschadigde haarzakjes herstellen niet meer, maar het ziekteproces kan vaak worden gestabiliseerd.
Adviezen:
- Raadpleeg een specialist. Alleen een arts kan de juiste behandeling bepalen, zoals corticosteroïden, ontstekingsremmende crèmes of middelen die het immuunsysteem beïnvloeden.
- Vermijd agressieve haarproducten en behandelingen. Hitte, chemische kleuring of strakke kapsels kunnen de hoofdhuid irriteren.
- Beperk stress en zorg voor voldoende rust. Dit ondersteunt het natuurlijke herstel van de huid.
- Observeer veranderingen. Nieuwe rode of gevoelige plekken duiden op actieve ontsteking en vereisen medische evaluatie.
Milde verzorging kan de hoofdhuid kalmeren, maar geneest de ziekte niet.
Meest gestelde vragen
Is lichen planopilaris besmettelijk?
Nee. De ziekte ontstaat door een interne afweerreactie en is niet overdraagbaar.
Kan lichen planopilaris vanzelf verdwijnen?
De ontsteking kan na verloop van tijd tot rust komen, maar zonder behandeling kan de ziekte actief blijven.
Is de haaruitval blijvend?
Alleen op plekken waar littekenvorming is ontstaan, groeit geen nieuw haar meer. Met tijdige behandeling kan verdere haaruitval vaak worden afgeremd.
Conclusie
Lichen planopilaris is een zeldzame aandoening van de hoofdhuid waarbij het afweersysteem de haarzakjes aanvalt. Daardoor kunnen kale plekken ontstaan die soms blijvend zijn. De ziekte ontwikkelt zich meestal langzaam en kan langere tijd actief blijven. Ze is niet besmettelijk, maar vraagt wel om medische begeleiding om de ontsteking tot rust te brengen en verdere schade te voorkomen.
Bronnen
Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV). Lichen Planopilaris. Geraadpleegd via https://nvdv.nl/dermatologie/zoek-een-huidaandoening/lichen-planopilaris
Huidziekten.nl. Lichen Planopilaris. Geraadpleegd via https://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/ltxt/lichen-planopilaris.htm
PubMed. Lichen Planopilaris: Pathogenesis, Clinical Features, and Management. National Library of Medicine. Geraadpleegd via https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
DermNet NZ. Lichen Planopilaris. Geraadpleegd via https://dermnetnz.org
